In Amsterdam wordt tegenwoordig volop aan stadslandbouw gedaan op verschillende plekken, maar eigenlijk is dat natuurlijk helemaal niets nieuws en alleen hernieuwd populair geworden. Hoe de geschiedenis van de stadslandbouw nu precies verlopen is heeft tuinman Matthias die onze tuinvragen beantwoordt eens goed uitgezocht. Hij schreef er een flink artikel over en in een filmpje vertelt hij over een mooi project vlakbij de Hermitage waar hij nu aan werkt, de grootste moestuin van Amsterdam Centrum, kijken en lezen dus!
Stadslandbouw is in het begin van de 20e eeuw langzaamaan verdwenen uit de steden. De afgelopen jaren is het verbouwen van voedsel in moestuinen in en om de stad weer sterk in opkomst. Heeft dit met de crisis te maken en met de daarmee gepaard gaande bewustwording van noodzakelijke verandering die nodig is in de samenleving, een gevoel van mensen weer dichter bij de natuur te willen staan? In de Gouden Eeuw brak er ook een crisis uit in het rampjaar 1672. Door deze crisis werd in Amsterdam vrijwel geen kavel meer verkocht. De grachtengordel was bij de rivier de Amstel aangekomen. De plannen voor de ´vierde stadsuitleg´ lagen klaar en men stond op het punt om de rivier over te steken naar de buurt die nu de Plantage heet om het land daar te bebouwen. Door de crisis wilden maar weinigen de groot bemeten kavels in de drassige bodem aan de overzijde van de Amstel kopen. In 1682 komt het Amsterdamse stadsbestuur daarom met een alternatief plan om van het gebied een lustoord te maken. Het moest een plek worden waar burgers een tuin konden kopen om van te genieten of voedsel te verbouwen. Het was toegestaan er een klein tuinhuisje te bouwen maar permanente bebouwing was niet toegestaan.
Naast deze tuinen kregen welzijnsorganisaties zoals de huidige Protestantse Diaconie kavels toebedeelt waar o.m. het oude besjeshuis (oude vrouwenhuis) werd gebouwd wat tegenwoordig museum de Hermitage is. De Hortus Botanicus kreeg vlakbij zijn plek. De Hortus had in eerste instantie een medicinale functie voor de stad d.m.v. de kweek van geneeskrachtige planten. De koffieplant werd naar de Hortus gebracht. Daar werd deze vermeerderd en vervolgens naar de overzeese plantages vervoerd. Nu stamt het overgrote deel van de koffieplanten op plantages in de wereld af van de planten die ooit in de Hortus Botanicus werden opgekweekt.
De Plantage was een groot succes. Voor de burgers van de middenklasse van Amsterdam was dit een mogelijkheid om de vieze stinkende stad te ontsnappen. Net als de hogere klasse die even verderop langs de Amstel of in de Watergraafsmeer buitenverblijven had. Denk aan park en huize Frankendael in de Watergraafsmeer, het enige nog overgebleven buitenverblijf in de Watergraafsmeer.
In de Plantage ontstond er ondanks het verbod illegale bebouwing zoals huizen en tapperijen met biertuinen. Ook prostituees vonden hun weg naar de plantage. Het gebied kreeg al snel de naam ´liederlijk lusthof´, liederlijk betekent losbandig en lusthof is een prachtige tuin waar het aangenaam vertoeven is. Het stadsbestuur probeerde met het intrekken van vergunningen het losbandige in de Plantage in te perken. In de 19e eeuw werd dierentuin Artis in de Plantagebuurt gebouwd, een direct voortvloeisel van de tuinen die er al lagen.
Een ander voorbeeld van stadslandbouw in Amsterdam is de Warmoesstraat. Hier verkochten de Warmoezeniers op de groentemarkt hun producten. Een Warmoezenier was een kweker die in de stad of aan de rafelranden van de stad zijn producten verbouwde. Een Warmoezenier kon zich in de stad handhaven door verse en hoogwaardige producten te telen en te verkopen. Op deze manier konden de Warmoezeniers zich handhaven in de stad waar grond toen al een kostbaar en schaars goed was.
Terug naar deze tijd waar in 2008 de crisis uitbrak, kavels niet meer verkocht werden en door initiatieven van burgers op braakliggende kavels buurtmoestuinen werden opgericht en gebouwd.
Daarnaast zijn er de moderne Warmoezeniers waarvan u in het volgende filmpje een voorbeeld ziet:
Op het eerder genoemde terrein van de Protestantse Diaconie Amsterdam gelegen naast museum de Hermitage wordt momenteel restaurant en theeschenkerij de Hoftuin gebouwd. In de tuin die ooit een rijke historie had als boomgaard wordt nu een biologische moestuin aangelegd van 125 m2. De grootste moestuin van Amsterdam Centrum. De moestuin gaat restaurant de Hoftuin voorzien van hoogwaardige producten. Hiermee wordt de oude functie die de tuin ooit had weer in ere hersteld.
Auteur: Matthias van den Berg
